Stawiam na Tolka Banana

Stare miał dżinsy, starą koszulę,
W dziurawych kamaszach szedł,
Z odwagą w sercu, z dumą na twarzy,
Czy dobrze było, czy źle,
Czy dobrze było, czy źle.

Chyba ten tekst piosenki a właściwie "Ballady o Tolku Bananie" zna każdy kto oglądał serial "Stawiam na Tolka Banana" w swoich latach dzieciństwa. Chyba mało kto z dorosłych osób (śmiem powiedzieć że żadna z nich) nie miał do czynienia z tym serialem. Ballada ta w czasie emisji serialu zrobiła oszołamiającą karierę i była obowiązkową piosenką turystyczo-ogniskową. W późniejszych czasach nieco przycichła i dopiero głośno zrobiło się o niej w XXI wieku kiedy to Robert Gawliński z zespołem Wilki wykonał ją na 39 Krajowym Festiwalu Piosenki w Opolu w trakcie koncertu Seriale, polskie seriale.

Wróćmy jednak do serialu. Jest on czwartą i ostatnią adaptacją powieści Adama Bahdaja, którą wyreżyserował Stanisław Jędryka (wcześniejsze to oczywiście "Podróż za jeden uśmiech", "Wakacje z duchami" i "Do przerwy 0:1")

Gdzie świat szeroki, droga daleka
Pod dachem utkanym z gwiazd
Księżyc mu kumplem, głód był kolegą
Tak przewędrował sto miast.

Ponieważ poprzednie seriale Stanisława Jędryki cieszyły się dużą popularnością to i scenariusz do nowego serialu władza zaakceptowała bez żadnych zastrzeżeń.
Serial ten nie doczekał się wersji kinowej (Do przerwy 0:1 i Podróż za jeden uśmiech miały swoje wersje kinowe). W 2004 roku reżyser znalazł sprzyjające grono ludzi i z materiałów zmontował pełnometrażową wersję Stawiam na Tolka Banana. Niestety, pojawił się spór dotyczący praw autorskich i do emisji filmowej wersji nie doszło. Szkoda.

Cały serial nakręcono w ciągu trzech miesięcy. Jego akcja rozgrywała się w Warszawie. Zanim zaczęto go kręcić okazało się, że wnętrze starych magazynów na warszawskiej Pradze, które służyło za siedzibę "gangu Karioki" miało być z dnia na dzień wyburzone. Toteż zdjęcia, które rozpoczęły się musiały skupić się na tych magazynach dopiero później można było kręcić gdzie indziej. Po zburzeniu magazynów ekipa filmowa dokręciła końcowe sceny w którym bohaterowie odwiedzają ruiny swojej dawnej siedziby.

Agata Siecińska, serialowa Karioka wspomina że praca nad tym serialem nie należała do łatwych. Do szkoły w tym czasie nie uczęszczali ale w zamian za to mieli swoich korepetytorów i uczyli się po skończonych zdjęciach. Scenę na Stadionie Dziesięciolecia Agata grała z trzydziestodziewięciostopniową gorączką. Pada tam takie zdanie z ust Tolka Banana "Wyglądasz jak księżniczka a mówisz tak jakbyś miała gorączkę".

Premiera serialu odbyła się we wrześniu 1973 roku. Było to kino "Ekranu z Bratkiem". Emisja jego spotkała się z nieprawdopodobnym odbiorem widzów. Jak się okazało, oglądano go też w innych kręgach. Po pierwszym odcinku redaktorzy odbrali telefon z KC PZPR. "Jakiś zatroskany towarzysz sugerował, by przerwać emisję - mówi Marek Bahdaj - "Argumentował w ten sposób : 'Co wy tam w telewizji pokazujecie ? Jakieś gangi młodzieżowe, margines społeczny, bazary... tak jakby nie było przyzwoitych organizacji młodzieżowych w naszym kraju'. Na szczęście nikt się tego towarzysza nie przestraszył".
"Serial był na sympozjum w Związku Radzieckim jedynym filmem telewizyjnym o tematyce współczesnej" - opowiadał reżyser - "Krytycy radzieccy z uznaniem mówili o jego walorach pedagogicznych, psychologicznych i wychowawczych".

Warto też wspomnieć o tajemniczym słowie - "muka" wypowiadanym przez Filipka, które zrobiło ogólnopolską karierę. Adam Bahdaj, autor powieściowego pierwowzoru u scenariusza, zaczerpnął je od swojego syna. "Było to w okolicach Stadionu Dziesięciolecia, na którym odbywał się jakiś mecz piłkarski" - wspomina Marek Bahdaj. - Z tego meczu najbardziej pamiętam piekielny upał i to, że strasznie chciało mi się pić. Gdy mecz się skończył, ojciec próbował dla mnie kupić jakąś wodę mineralną lub oranżadę. Niestety poza jasnym piwem niczego nie było. Wówczas tato zaproponował mi tennapój pod warunkiem, że nie powiem nic matce. Miałęm wówczas najwyżej dwanaście lat i z ochotą przystałem na ten układ. Ojciec wypił duże piwo, a ja małe. Pamiętam, że szliśmy razem z tłumem kibiców, a mnie straszliwie plątały się nogi. Ojciec to zauważył i się zaniepokoił: 'Tylko matce nic nie mów' - przypomniał. A ja wybełkotałem: 'muka'. Tato bardzo się zainteresował tym tajemniczym słówkiem. Wyjaśniłem mu, że to używane w naszej szkole słowo wytrych. Znaczy swszystko i nic. Był szczególnie przydatne wówczas, kiedy nie potrafiliśmy odpowiedzieć na zadane pytanie."
Aktor grający postać Filipka, Sergiusz Lach w stanie wojennym nabrał komunistyczne władze i wyjechał do Sztokholmu, rzekomo do umierającej matki. Oczywiście była to podróż w jedną stronę i stamtąd już nie wrócił. Dorobił się sklepu za granicą (obecnie nie wiem czy go jeszcze nie prowadzi) - słowem cały Filipek! :)

Ciekawostką jest to, że do płyty DVD z serialem "Stawiam na Tolka Banana" jest dodatek dokumentalny zatytułowany "Tolek Banan i inni". Jest to dokument wyreżyserowany przez Stanisława Jędrykę w 1995 roku opowiadających o dalszych losach nastoletnich aktorów, grających w tym serialu. Jak się potoczyły ich losy ? Co ciekawego wynieśli z serialu, kim są teraz ? To wszystko znajdziecie właśnie w 30-minutowym dokumencie.

Nie wszyscy dziecięcy bohaterowie tego serialu żyją wśród nas ... Pierwszy z nich to Andrzej Kowalewicz, serialowy Cygan. Ta rola była jedyną przygodą chłopca w świecie filmu. Jego późniejsze losy są nieznane. Wzruszająca jest scena z filmu dokumentalnego "Tolek Banan i inni" kiedy to filmowi Julek, Cegiełka oraz reżyser Stanisław Jędryka spotykają się przy grobie Jacka Zejdlera, filmowego Tolka Banana (Szymka Krusza) a Cygan wyjmuje skrzypce i zaczyna grać balladę o Tolku Bananie. 17 lat po tym wydarzeniu, 22 października 2012 roku Andrzej Kowalewicz ginie w wypadku samochodowym. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Wolskim, obok cerkwi.

Drugim dziecięcym aktorem z serialu, którego nie ma już pośród nas jest Jacek Zejdler, filmowy Szymek Krusz vel. Tolek Banan.

JACEK ZEJDLER - ZAGADKOWA ŚMIERĆ

Zagadkowym faktem jest śmierć filmowego "Tolka Banana" czyli Jacka Zajdlera. O jego śmierci krąży wiele hipotez.
Przytaczam tutaj fragment wypowiedzi jednego z użytkowników forum "Kino Polska" o pseudonimie Beska.
Kiedy książkę Adama Bahdaja Stawiam na Tolka Banana w 1972 roku przenosił na ekran Stanisław Jędryka, nie spodziewano się, że ta opowieść o grupce trudnej młodzieży, którą zajął się uciekinier z poprawczaka, wywrze taki wpływ na niejedno pokolenie. Dziś ogląda się go ze wzruszeniem nie tylko dlatego, że to serial młodości wielu z nas, że obejrzeć w nim można Warszawę, jakiej już nie ma, i Stadion 10-lecia, na którym uprawiało się sport. Niewiele osób wie bowiem, że Jacka Zejdlera, odtwórcy roli tytułowego bohatera, nie ma już wśród nas.
Dokładnie 30 lat temu po raz pierwszy stanął na scenie teatralnej. W roku 1977 skończył łódzką Filmówkę, rok później zagrał w serialu Do krwi ostatniej. Wróżono mu karierę na miarę Zbyszka Cybulskiego, nazywano polskim Jamesem Deanem. Niestety, podzielił los obu aktorów. Zginął tragicznie w Opolu, w styczniu 1980 roku, w wieku 25 lat...
To zresztą jedyna pewna informacja. Wersji śmierci Jacka jest bowiem kilka. Jedna głosi, że był to wypadek samochodowy, inna, sensacyjna wręcz, że aktor został zamordowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Podobno oficjalną przyczyną było zatrucie tlenkiem węgla podczas snu, a rzekomo zatajono fakt, że chłopak był skrępowany w śpiworze sznurkiem albo drutem... To zresztą nie koniec. Niektórzy twierdzą, że Jacek Zejdler utopił się w Wiśle, inni, że ma Mazurach, gdzie podczas zdjęć do nowego filmu miał skoczyć ze statku do wody i popływać, gdyż uchodził za bardzo dobrego pływaka. Ta wersja brzmi najbardziej nieprawdopodobnie, wszak Opole leży nad Odrą, a i mało kto decyduje się na kąpiel na początku stycznia. Jak więc było naprawdę?
- Też chciałem się tego dowiedzieć, gdy kilka lat temu kręciłem dokument o swoich bohaterach - mówi reżyser Stanisław Jędryka. - Porozumiałem się z rodzicami Jacka, jednak nie chcieli wystąpić przed kamerą. Zaraz po jego śmierci pojawiła się bowiem pewna wersja. Myślę, że mimo upływu lat, oni nie życzyliby sobie, żeby o tym wspominać ? kończy reżyser.
O ostatnich chwilach Jacka nie chce też mówić Małgorzata Skoczylas, aktorka, z którą debiutował na teatralnych deskach w Łodzi. - Był młody, a jednocześnie dojrzały. Niepokorny, na wiele rzeczy się nie godził. Zadawał pytania, a jak kochał, to kochał prawdziwie. Kiedyś w szkole miał wielką miłość. I gdy ta dziewczyna go zostawiła, wziął plecak i... po prostu na dwa tygodnie zaszył się w Bieszczadach - wspomina w pani Małgorzata.
Co zatem stało się pod koniec 1979 roku, w Opolu, gdzie Jacek Zejdler przeniósł się, by grać w tamtejszym teatrze? Dziś już wiemy. Sylwestra miał spędzić z dziewczyną, jednak ona wyjechała z innym do Szwecji. Zdradzony i upokorzony, nie wytrzymał tej próby. Jedna decyzja przekreśliła wszystko. Kiedy za ścianą trwała zabawa, zamknął się w domu, wszedł do śpiwora i włożył głowę do piecyka gazowego. Wcześniej wyciągnął korki, żeby nie spowodować wybuchu. Znaleziono go po dwóch dniach... 
Pozostała legenda, czarno-biały serial i te słowa piosenki,

A potem odszedł,
odszedł daleko,
za siedem gór, siedem rzek.
Jednak o Tolku
piosnka zostanie,
czy chcecie wierzyć, czy nie...